Aylaker İdalgo Lamançalıq Don Kihot Orıs Telenen Audarğan Qurmanğazı Qaramanulı - EE - 34

Sanço Pansanı gubernatorlıqqa attandırıp mazaq qılğandarına joğarı märtebeleler äu bastan-aq yeşqanday ökeneş beldermegen; sol küne üy basqaruşı kelep, gubernatordıñ sodan berge künderde auzınan şıqqan söze men estegen eseneñ bären derlek täpteştep bayandap bergene, aqır soñında jau äskereneñ şabuılın, Sançonıñ qalay üreye uşqanın jäne jönen tapqanın mayın tamıza surettegene olardıñ ayızın qandırıp, raqatqa batırğan. Odan soñ, hikayada aytılğanınday, jekpe-jek öteten kün de kelep jette, Don Kihottı öltermey äre jaraqattamay qalay jeñuge bolatının malayı Tosilosqa äldeneşe qaytara yeskertken gertsog nayzalardıñ temer uştığın alıp tastauğa ämer yette; al Don Kihotqa öze hristian dene zañdarın qaster tutatının, bul zañdardıñ aldağı ayqastıñ ömerge qater töndererlektey boluına ruqsat yetpeytenen tüsenderde, — jekpe-jekteñ qol astındağı ielekte ötuene kederge keltermegeneneñ öze-aq gertsog tarapınan jasalğan ülken jaqsılıq yekenen ayttı: öytkene buğan ruqsat yetue arqılı qasiette sobordıñ munday sayısqa tiım salatın qaulısın buzıp otırğanın, onsız da meyeremsez urıstıñ şekten tıs qatıgezdekpen ötuene jol bermeytenen yeskertte. Buğan jauap retende Don Kihot jekpe-jekte joğarı märtebele köñele qalay qalasa solay ötkezuge yerekte yekenen, özeneñ qanday şartqa da kelesetenen mälem yette. Aqırı osınau üreyle kün de kelep jette; gertsogtıñ ämeremen qamal-saray aldındağı alañda jekpe-jek töreşelerene, sol seyäqtı yeke talapkerge — şeşese men qızına arnalğan auqımdı tuğır ornatıldı; bul öñerde bağzı zamanda da, bügenge zamanda da burın-soñdı bolıp körmegen osınau keremet sayıstı tamaşalauğa aynala-mañdağı selolar men derevnyalardan nöper adam jinaldı.
Ayqas alañında aldımen räsemger payda boldı; sayıs kezende sürenep ketep, qulap qaluğa septesetendey, bayqala qoymaytın bögde ber närse joqtığına köz jetkezu üşen ol jekpe-jek öteten orındı tügel aralap şıqtı. Odan soñ beten tügel tumşalap turğan jamılğısı bar yeke äyel kelep öz orındarına jayğastı; Don Kihottıñ sayıs alañında boy körsetue olardı ayrıqşa tolqıtıp jeberde. Köp uzamay kerneyler üne astında alañnıñ şetene muqım yelge mäşhür malay Tosilos kelep turdı: üstene denesen sañılau qaldırmay japqan, jarqırağan qurış sauıt kiep, bet bürkeueşen tüserep qoyıptı, astına tuyağınıñ düñkelenen jer dereldeyten dığal at menepte; onıñ teñbel sur tüste, ayağı tükte, büyerle atı, şaması, friz tuqımınan bolsa kerek. Aybındı bul sarbaz aybındı Lamançalıq Don Kihotpen qalay ayqasu kerektege jönende qojayını gertsogtan naqtı nusqau alğan-dı, sonday-aq Lamançalıq Don Kihottı ölteruge bolmaytını jönende qatañ yeskertelgen yede, — ol öz aldına, Tosilosqa alğaşqı betpe-bet qaqtığıstan jaltarıp ketu jüktelgen: osınıñ nätijesende ölem qaterenen qutılatını, yeger yekeue ber-beremen attıñ bar şabısımen kelep toqaylassa ondaydıñ bolmay qalmaytını aytılğan. Tosilos alañdı aynalıp ötte de, yeke äyel jayğasqan tuğırğa tayap kelep, özene küyeu boluın talap yetep otırğan bereuene berqıdıru uaqıt tesele qarap qaldı. Tosilostıñ janında turğan basqaruşı, alañğa älge äzerde kelep kergen Don Kihottı qasına şaqırıp alıp, äyelderden Don Kihottıñ özderen qorğauğa rizaşılığı bar-joğın suradı. Olar rizaşılığı barın aytıp, osı arada Don Kihot qanday qareketke barsa da, onı sözge kelmesten, qarsılıq beldermesten maquldaytının mälem yette. Bul yeke aralıqta gertsog pen gertsoginya alañ jaqqa qaraytın galereyädan orın aldı, al alañdı burın-soñdı bolmağan keskelesken ayqastı tamaşalauğa ıntıq jurt aynaldıra qorşap, topırlasıp tur yede. Jekpe-jekteñ şartı boyınşa, Don Kihot jeñse qarsılası donya Rodrigesteñ qızına üylenuge ties-te, al jeñelgen jağdayda ayıpker bergen sertenen azattıq alatın, oğan basqa yeşqanday jauapkerşelek jüktelmeyten.
Räsemger yekeuene kün säulesen yenşelep berde, sosın turatın jerleren körsette. Barabandar düñkel qaqtı, aua kerney dıbısına toldı, surapıl guelden jer de ıñırsıp sala berde; körermender türle-qilı sezemde bastan keşte: bereulerdeñ zäre-qutı qalmasa, yekenşeler bul nemen ayaqtalar yeken — quanış äkeler me yeken älde qayğı äkeler me yeken deyten äuesqoylıqpen tağatsızdanıp turdı. Don Kihot öz tağdır-talayın quderete küşte quday men senora Dulsineyä Tobosskayanıñ ıqteyärına tabıs yetken, yende qazer tek ayqastı bastaytın şarttı belgene ğana kütep turğan, al malayımız bolsa, müldem basqa närse jayında qeyäl keşep ketken-de, ne jayında yekenen qazer aytıp berem.
Qapalı qızğa köz salğan kezde ol buğan burın-soñdı körgen äyeldereneñ yeñ keremete sekelde körengen yede, al bezde Amur dep atalatın, köp yeşteñene anıq köre bermeyten balaqan bolsa, malaydıñ janın jaulap alatın, söytep onı qurbandıqtarınıñ qatarına qosa salatın oraylı sätten ayrılıp qalmaudı uyğarğan-dı; osı maqsatpen ol jaymen basıp beldermey jaqındap kelde de, sala qulaş jebene beyşara malaydıñ sol jaq büyerenen suqtı da jeberde, al jebe onıñ jüregen tesep ötte; mundaydı ol yeş kedergesez estey aladı, öytkene Amur — közge körenbeyten beyne: öz ärekete jayında yeşkemge yeşqanday yesep bermesten kereten jerene kerep, şığatın jerenen şığıp jüre berede. Mene, ayqastıñ bastaluına da belge berelde, al malayımız bolsa, özen bası büten baurap ülgergen äyeldeñ sululığın oylap, şalıqtap turğandıqtan kerney dauısın yestemey qaldı. Don Kihot, keresenşe, bul dıbıstı qulağı şalğan boyda-aq elgere umtılıp, Rosinanttıñ bar şabısımen jauğa qaray at qoydı; al onıñ ayqasqa şıqqanın körgen adal atqosşısı Sanço bar dauısımen bılay dep baqırıp jeberde:
— Quday jar bolsın özeñe, kezbe rıtsarlıqtıñ quanışı men maqtanışı! Jaratqan iem jeñeske jetkezsen sene, öytkene ädeldek seneñ jağıñda!
Tosilos bolsa, Don Kihottıñ özene qaray tura tartıp köseltep kele jatqanın körgenemen, turğan ornında tırp yetpey tura berde — bolğanı tek bar dauıspen ayqaylap basqaruşını şaqıra bastadı; ne bop qalğanın belmekke qasına kelgen basqaruşıdan Tosilos:
— Senor! Men ana qızğa üylenuge tiespen be älde ties yemespen be — mına sayıs sonı şeşu üşen uyımdastırıldı ma? — dep suradı.
— Sol üşen, — degen jauap boldı oğan.
— Onday jağdayda, — dep saldı malay, — men ar-uyatımnıñ aldında ayıptı sezenep turmın, öytkene ayqastı jalğastıra bersem ülken künäğa batarım haq. Toq yetere, jeñelgenemde moyındaymın jäne mına qızğa mümken bolğanınşa tezerek üylengem keletenen mälem yetem.
Osınau äureşelekte uyımdastıruşılardıñ bere bop tabılatın basqaruşı Tosilostıñ mına sözene tañ-tamaşa bop, ne jauap qaytararın belmede. Qarsılasınıñ özene qaray attap baspağanın körgen Don Kihot orta joldan toqtadı. Gertsog ayqastıñ nege bastalmay jatqanın tüsenbey dal boldı: basqaruşı oğan Tosilostıñ sözen jetkezgen kezde bul onı äre qayran qaldırıp, äre qattı aşulandırdı. Al, Tosilos bul yeke aralıqta tuğırğa jaqın kelep, donya Rodrigeske qarap qattı dauıstap bılay dep söylep kette:
— Senora! Qızıñızğa üylenuge dayınmın jäne ölemge basıñdı tekpey-aq, beybet jolmen qol jetkezuge bolatın närsene urıs-kerespen jäne ustasumen tartıp aluğa qulıqtı yemespen.
Munı yestegen aybındı Don Kihot bılay dep mälem yette:
— Yendeşe, mendetemnen bosadım jäne uädemde orındadım dep yeseptey berueme boladı. Köñeldere üylesse üylene bersen bular, quday joldağandı şadeyär Petr de qoldaydı.
Gertsog galereyädan tüste de, Tosilostıñ qasına kelep, odan:
— Jeñelgeneñezde moyındağanıñız jäne ar-uyat aldındağı azaptan qorqıp mına qızğa üylenuge niet qılğanıñız şın ba, rıtsar? — dep suradı.
— Şın, senor, — dep rastadı Tosilos.
— Onısı öte durıs, — dede sol arada Sanço, — qatu bolğannan tatu bolğan artıq.
Sol aralıqta dulığasın şeşuge keresken Tosilos kömek surağan yede, sebebe osınşama tar ayada uzaq bolğandıqtan aua jetpey tınısı tarılıp ketken. Dulığası ä degende sıpırıp alındı, sol sät älge jerge jinalğandardıñ köz aldına malaydıñ älpete ayan berde. munı körgen donya Rodriges pen qızı jan dauısı şığıp şıñğırıp jeberde:
— Bul nağız aldau! Nağız aldau bul! Küyeu jegetemneñ ornına senor gertsogtıñ malayı Tosilostı ötkezep jeberepte! Quday men korolden zalımdıqqa bergesez munday zımeyändıqtan qorğaudı suraymın!
— Sabır yeteñez, senora, — dede Don Kihot, — munda zımeyändıq ta, zalımdıq ta joq, al yeger onday bola qalsa, buğan kenäle gertsog yemes, meneñ qır soñımnan qalmay jürgen zulım siqırşılar: osı jeñesem arqılı ie bolğan dañqımdı köre almağan olar küyeu jegeteñezdeñ bet-älpete gertsogtıñ malayı dep turğan adamğa uqsas bop şığuına qam jasağan. Aytqan aqılımdı tıñdañız, jaularımnıñ zımeyändığına qaramastan, oğan küyeuge şığıñız, öytkene munıñ sol özeñez küyeu yetkeñez kep jürgen jeget yekenende dau joq.
Munı yestegen gertsog ökeneş-küyeneşen tars umıtıp, tap qazer qarqıldap turıp külep jeberetendey sezende.
— Senor Don Kihottıñ ne qilı ğajayıptarğa kilegep jüretene sonşa, — dede ol, — mına jegetteñ öz malayım yemes, basqa bereu yekenene senep te qalğandaymın. Äytkenmen, mınaday ber amal-ayla jasap köreyek: ruqsat yetseñezder, üylenu toyın yeke aptağa keyen şegereyek, al özemezge küdekte körenep turğan mına sabazdı qamap tastayıq: bälkem osı uaqıttıñ eşende munıñ burınğı bet-ajarı özene qaytıp oralar, sebebe siqırşılardıñ Don Kihotqa degen öşpendelege sonşa uzaqqa sozıla qoymas, onıñ üstene mınaday jımısqı äreketter men öñ aynaldırudan utatındarı da şamalı-aq.
— Ah, senor! — dep dauıstap jeberde Sanço. — Bul qanıpezerlerdeñ dağdısı men dästüre mınaday: mırzama jolap ketken jannıñ qolma-qol öñen özgerte qoyadı. Jaqında öze teze büktergen, Ayna Rıtsarı dep atalatın ber rıtsardı olar selolasımız äre jaqın dosımız bakalavr Samson Karraskoğa aynaldırıp jeberde, al senora Dulsineyä Tobosskayanı qarapayım şarua äyel ğıp özgertte, — osı sebepten mına malay naq osı malay qalpında öle me dep qorqam.
Sol arada Rodrigesteñ qızı söylep kette:
— Özeme üylenuge telek beldergen adamğa, ol kem bolsın meyle, bäreber, ırzaşılıq beldergem kelede: dvoryannıñ aldanğan aşınası bolğanşa, malaydıñ zañdı zayıbı bolğan artıq, — aytpaqşı, özemde aldağan jeget äste dvoryan yemes-te.
Bul äñgemeler men oqiğalardıñ bäre, alayda, ğayıptan bolğan özgerese nemen ayaqtaların belu üşen Tosilostıñ qapasqa qamaluımen tındı; jurt berauızdan Don Kihottı jeñempaz dep taptı, dey turğanmen, köpşelege osınau köpten kütken jekpe-jekte qarsılastardıñ ber-beren pärşa-pärşa ğıp keskelep tastamağanına qattı küyenep, qapalanıp qaldı, — darğa asıluğa ties adamnıñ talapkerdeñ keşerem jasauı nemese sottıñ raqımşılıq yetue saldarınan darğa asılmay qalğanına balalar ğana tap osılay qattı qapalanatın. Jurt tarap kette, gertsog pen Don Kihot qamal-sarayğa qaray bettede, Tosilos qamauğa alındı, donya Rodriges pen qızı, qaytken künde de, äyteuer, bul äureşelekteñ soñı üylenu toyımen betetenene quanıp, mäz-mayram boldı, Tosilostıñ da telegene sol yede.
LYEE tarau
Munda Don Kihottıñ gertsogpen qalay qoştasqanı jayında, sonday-aq gertsoginyanıñ kütuşese, ötker de öjet qız Altisidora yekeueneñ arasında qanday oqiğa orın alğanı jönende äñgemelenede.
Qamal-saraydağı mamırajay terlek Don Kihottı meze yete bastağan; jalqaulıq pen jaybaraqattıqqa boy aldırıp, kezbe rıtsar retende öz qurmetene qojayındar ötkezep jatqan uşı-qiırsız toy-tomalaq, oyın-sauıqpen kün keşude özene ülken künä sanağan, osınau jaybaraqattığı men jaymaşuaq terlege üşen jaratqan özen jazağa tartuı mümken-au deyten oyğa terele bergen, — mene, osı sebepten ber küne joğarı märtebelelerden saparğa şığuğa ruqsat suradı. Joğarı märtebeleler ruqsat yette, sonımen berge ketetenene qattı ökenetendekteren de belderde. Gertsoginya Sanço Pansağa zayıbınıñ hatın berde, anau onı köz jasımen juıp otırıp, özene-öze bılay dede:
— Gubernatorlığım jayında belgen kezde äyelem Teresa Pansanıñ köñelen yeleuretken asqaq arman qojayınım Lamançalıq Don Kihottıñ şatağı mol şıtırman oqiğalarına qayta oraluımmen qumbıl boladı dep kem oylağan? Söyte turğanımen, Teresamnıñ uyattı jağdayda qalmay, gertsoginyağa yemen jañğağın jebergenene dän rizamın, sebebe yeger ol onı jebermese, onıñ üstene özem jabırqau küyde oralsam, bul onşa ädeptelekke jatpas yede. Sonday-aq, bul sıylıqtı parağa jatqızuğa bolmaytını da mene quantadı: äyelem jañğaqtı jebergende men gubernator qızmeten atqarıp jürgem, sondıqtan mardımsız berdeñemen bolsa da jaqsılıqqa qarımta qaytaruda turğan däneñe joq. Rasında da, solay: gubernator qızmetene jalañ ayaq küyemde kerep, odan sol jalañ ayaq küyemde kettem jäne ar-uyatımnıñ aldında aşığın aytsam, — al, ar-uyat tazalığına yeşteñe jetpeyde: “Bay bolıp körgenem joq, kedey bolıp ölgenem joq”.
Jolğa şığar küne Sanço özene-öze osınday uäj ayttı, Don Kihot bolsa, joğarı märtebelelermen keşe keşkesen qoştasqandıqtan, yerteñene tañerteñ sauıt-saymanın kiep, qamal-saray aldındağı alañnan boy körsette. Qamal-saraydıñ tämam turğını oğan galereyälardan köz tegep turdı; gertsog pen gertsoginya da oğan köz salmaqqa şıqtı. Sanço özeneñ sur jorğasına jayğastı, qorjını, şamadanı men azıq-tülek te soğan artılğan-dı; gertsogtıñ anau älge Üşfaldide beynelegen üy basqaruşısınıñ jol qarajatına dep özene yeke jüz altın teñge salınğan şilan bergenene Sançonıñ şattığında şek joq yede, al Don Kihot bul jayında äle yeşteñe belmeyten. Söytep, jurttıñ nazarı, älgende aytılğanınday, Don Kihotqa auğan şaqta, gertsoginyanıñ rıtsarğa jaudıray qarap qalğan duenyaları men kütuşe qızdarı tobınan, müldem kütpegen jerden, ötker de öjet qız Altisidoranıñ dauısı yestelep, mına tömendegedey ayanıştı änemen sol arağa jiılğandardıñ bären tañ-tamaşa yette:
Beu, qayırımsız rıtsar!
Tezgeneñde bosata ğoy şamalı,
Astıñdağı asau attıñ büyerene
Asıqpağın şporıñdı qadauğa.
Aşköz aydahardan sen, aldamşı,
Qaşıp bara jatqan joqsıñ ğoy,
Qorqıp turğanıñ seneñ qozı ğoy,
Qoyğa da aynalıp ülgermegen.
Jeksurın! Sen bikeşte renjetteñ;
Körmegen yede odan asqan suludı —
Venera da öz ormandarınan,
Diana da öz taularınan.
Eney qaşqın, raqımsız Bireno,
Joğal, qurı, tozaqta örten Varavvamen berge!
Qandı şeñgeleñmen sığımdap,
Sezemsez maqulıq, äketep barasıñ,
Özeñe könpestekpen küñ boludı
Arman yetken sorlınıñ jüregen.
Äketep barasıñ — arsızdıq-ay! —
Qara-ala sände jolaqtarı bar
Üş şarşı men şulıq baylağıştı —
Märmärday ädeme ayaqqa arnalğan.
Oğan qosa jüz mıñday kürsenude,
Jalını surapıl lapıldağan —
Düniede jüz mıñ Troya bolsa,
Sonıñ bären demde otqa oraytın.
Eney qaşqın, raqımsız Bireno,
Joğal, qurı, tozaqta örten Varavvamen berge!
Dulsineyä hanımıñ mäñge baqi
Jadılanğan küyde qaluı üşen,
Atqosşıñ seneñ, anturğan Sanço,
Tasjürek bop jüre bersen.
Mınaday arsız qılığıñ üşen
Ğaşığıñ qorlıq köre bersen.
Öytkene, mına düniede däyem
Künäkar üşen taqua azap şegede.
Dañq ezdegen armanıñ är kez
Sätsezdekke jolığa bersen,
Quanışıñ qayğı äkelsen,
Adaldığıñ üşen ökenep qal.
Eney qaşqın, raqımsız Bireno,
Joğal, qurı, tozaqta örten Varavvamen berge!
Londonnan Temzağa deyen,
Granadadan Atarfege deyen,
Sevilyadan Marçenağa deyen
Bäre sene zımeyän sanasın.
Yeger "jüzde", "koroldekte",
Ne "kem berenşene" oynauğa otırsañ
Qolıña seneñ tuz kelmesen,
Korolder de jolamasın.
Süyeleñde sıldıruğa barsañ
Yetemen berge kesep alsın;
Teseñde juldıruğa barsañ
Tübertege qızıl iegeñde qalsın.
Eney qaşqın, raqımsız Bireno,
Joğal, qurı, tozaqta örten Varavvamen berge!
Qayğı şekken Altisidora osınday jolmen şeren aqtarıp jatqanda Don Kihot oğan tesele qarap ün-tünsez turdı da qoydı, sosın Sançoğa qaray burılıp:
— Ata-babalarıña degen qurmeteñe bola ötenerem, meyerban Sanço, menen şındıqtı jasıruşı bolma. Ğaşıqtıq dertene şaldıqqan mına qız aytıp turğan üş şarşı men uyıq baylağıştı bayqausız salıp alğan joqsıñ ba, sonı aytşı? — dede.
Sanço buğan mınaday jauap qaytardı:
— Şarşılardı alğanım ras, beraq baylağıştı öñem tügel tüsemde de körgem joq.
Altisidoranıñ ospadarsızdığına gertsoginyanıñ tañırqauı tausılmadı; ayta keterlege, onıñ ötker de öjet, oynaqılau bikeş yekenen burınnan beleten, äytse de jügensezdege tap osınday därejege jeter dep oylamağan, onıñ üstene, Altisidoranıñ mınaday äzel-mazaq jayında özene aldın-ala yeskertep qoymağanı gertsoginyanıñ tañırqanuın tepten üdetep jebergen. Otqa may quya tüspek bolğan gertsog bılay dede:
— Senor rıtsar! Osında özeñezge körsetken qonaqjaylığımdı paydalanıp, kütuşe qızımnıñ, qalay bolğanda da, äyteuer, üş şarşısın urlap ketude uyğarıpsız, bälkem, tepte uyıq baylağışın da alğan şığarsız: bul sezdeñ jaramsız ädetke beyemdelegeñezde bayqatadı jäne özeñez jayında qalıptasqan ortaq pekerge qiğaş kelede. Qızğa uyıq baylağışın qaytarıp bereñez, äytpese sezde ölespey-berespeyten jekpe-jekke şaqıram, jauız siqırşılardıñ özeñezben sayısqa tüsken malayım Tosilosqa estegenen estep, älpetemde özgertep nemese öñemde buzıp jeberuenen de qorıqpaymın.
— Özeme osınşa jaqsılıq jasağan sezge, joğarı märtebelem, — dep qarsılıq belderde Don Kihot, — semser selteuemde quday hoş körmes. Şarşılardı qaytaram, öytkene bular Sançoda, al uyıq baylağışqa kelsek — ol jayında äñgeme joq, sebebe ondaydı ol da, men de alğan joqpız, bölmesenen jaqsılap ezdese qızmetşe qızıñızdıñ onı op-oñay tauıp aları anıq. Men, senor gertsog, yeşqaşan urlıq jasağan yemespen, quday hoş körse, ömeremneñ aqırına deyen jasay da qoymaspın. Mına bikeş ğaşıqtıq dertene şaldıqqan janday söyleyde jäne onısın aşıqtan-aşıq moyındaydı da, al onda meneñ şaruam qanşa, sondıqtan mağan bul bikeşten de, özeñezden de keşerem suraudıñ yeş qisını joq, al sezden, joğarı märtebelem, özem jayındağı oy-pekereñezde özgertude jäne saparımdı jalğauğa qaytadan ruqsat yetueñezde ötenem.
— Jolıñız bolsın, senor Don Kihot, — dep elep äkette gertsoginya, — yerlek estereñez jayında bezge ılayımda tek jaqsı habar ğana jetep tursın. Saparıñızdı jalğay bereñez, äytpese neğurlım uzaq kederseñez, özeñezden köz audara almay turğan mına bikeşterdeñ jüregendege ot ta soğurlım örşi tüsede, al kütuşe qızıma kelsek, onıñ sazayın jaqsılap tartqızam: bolaşaqta közemen de, sözemen de ädepsezdek tanıtpaytın boladı.
— Ber-aq auız söz aytuğa ruqsat ber, aybındı Don Kihot! — dep dauıstap jeberde sol arada Altisidora. — Uyıq baylağışımdı urladıñ dep ayıptağanım üşen keşer mene: ollahi-bellähi aq-adal şınım, onı özem tağıp alıppın, — astındağı yesegen ezdegen adam sekelde añğırttıqqa salınıppın.
— Sezderge aytqanım qayda? — dep kiep kette sol arada Sanço. — Urlıqı düniene jasıratın bereude tapqan yekensezder! Urlağım kelse gubernator bop jürgen kezemde-aq kökesen körestermes pe yedem: ol kezde qanşa jımqırğım kelse de qolımdı yeşkem qaqpaytın.
Don Kihot gertsog pen gertsoginyağa, sonday-aq sol jerde turğan basqalarğa sıpayıgerşelekpen bas ide, sosın Rosinanttı burıp aldı da, yesegene salt mengen Sançonı soñınan yertep, qamal-saray qaqpasınan şığıp Saragosağa qaray bet tüzede.
LYEEE tarau
Munda Don Kihottıñ tınıs alıp, tınım tabuına murşasın keltermegen ne qilı şıtırman oqiğalar jayında bayandaladı.
Altisidoranıñ arbauınan berjola qutılğan Don Kihottıñ jazıq dalağa şığuı muñ yeken, beyne ber öz otauına oralğanday janı jadırap sala berde, rıtsarlıq parızın orındauğa qulşındırğan ruhani küş-qayrattıñ qayta payda bolğanın sezende, söytken soñ Sançoğa qarap jüzen burıp, bılay dede:
— Bostandıq, Sanço, aspandağı quderette küşteñ adamdarğa tartu yetken yeñ bağalı sıyınıñ bere; onımen jer qoynında jasırınğan, teñez tübende tumşalaulı jatqan qanday qazına da teñdese almaydı. Ar-namıs sekelde, bostandıq üşen de qaterge bas teguge boladı jäne solay yetu kerek te, al buğan keresenşe, kereptarlıq adam balasına tap keleten tämam baqıtsızdıqtıñ eşendege yeñ şetene. Munı sağan, Sanço, mınağan baylanıstı aytıp turmın: jaña ğana özemez attanıp ketken qamal-sarayda bezge qanday kütem jasalğanın, babımızdı qalay tapqanın özeñ kördeñ, alayda onda keremet dämde tağam men salqın susın berelgenene qaramastan, öz basım aşqursaq jürgendey sezemnen arıla almadım, öytkene onıñ bären öz tamağım sekelde alañsız, yemen-yerken otırıp eşpegen yedem; şınında da: jaqsılıq pen meyerem-qayırım jükteyten mendet adam ruhınıñ yerkendegen tejep tastaytın tusau espette. Jeyten nanın tabuğa jaratqan järdem bergen, bul üşen özenen basqa yeşkemge alğıs aytpaytın adamnan asqan baqıttı jan joq!
— Solay bola turğanımen, — dede Sanço keleseñkeremey, — sez ne deseñez o deñez, beraq mağan gertsogtıñ üy basqaruşısı bergen, yeke jüz altın teñgese bar şilan üşen rizaşılıq beldermeuemez tasbauırlığımızdı körseter yede: janğa saya taptıratın plastır sekelde yetep, onı jüregeme jaqın jerde ustap jürmen, — äytpese ne boların kem belepte: as-suın auzımızğa tosatın qamal-saraylarğa ärdäyem tap bola bermeymez ğoy, auzımızdı qan jalatatın beketterge de soğatın kezemez boladı.
Kezbe rıtsar men kezbe atqosşı osınday jäne osığan uqsas äñgemelermen milden säl ğana astam jerde artta qaldırğan şaqta, oyda joqta, derevnya turğındarınşa kiengen on şaqtı adamnıñ plaştarın jerge tösep jeberep, kök şalğında tamaq eşep otırğanın körep qaldı. Ärerekten ber-berenen oqşaulau ornalasqan, kömpieñkerep köreneten zattardı bürkep qoyğan aqjaymağa uqsas äldene közge şalınıp turğan. Don Kihot tamaqtanıp jatqandardıñ qasına kelep, olarmen sıpayı türde amandasqan soñ kenepteñ astında ne barın suradı. Onıñ bul saualına şarualardıñ bere mınaday jauap qaytardı:
— Senor! Kenepteñ astında äulielerdeñ japsırmalı jäne qaşap jasalğan beynelere jatır, bul beynelermen selolıq ğibadathanamızdı bezendergemez kelede. Bülenep qalması üşen bulardı keneppen bürkep qoydıq, al sınıp qalması üşen iığımızğa salıp köterep jüremez.
— Raqım yetep, qarap şığuğa ruqsat yeteñezşe, — dede Don Kihot, — osınşa saqtıqpen alıp kele jatqandarıñızğa qarağanda, şaması, beyneler öte jaqsı bolsa kerek.
— Jaqsı bolmağanda şe! — dep elep äkette yekenşe şarua. — Bağaları da, ädelen aytqanda, onşa arzan yemes: ärqaysısı bezge yelu dukattan kemge tüsken joq. Tura turıñız, munıñ aqiqat şındıq yekenene qazer özeñez de köz jetkezesez.
Sonı aytıp, eşep otırğan asın tastay sap ornınan köterelgen ol jaqın turğan müsenge barıp, bürkemesen sıpırdı: bul — Jeñempaz Georgiydeñ ädette beynelenetendey keyepte keskendelgen müsene bolatın, — atqa salt mengen ol ayağınıñ astında ireleñdep jatqan aydahardıñ auzına nayzasın qahar töge qadap tur. Köz tartarlıq körkem dünie yeken. Müsende körep şıqqan Don Kihot bılay dede:
— Bul rıtsar külle aspan qosınındağı yeñ tañdaulı kezbe rıtsar bolatın. Onı äulie Jeñempaz Georgiy dep ataytın äre ol bikeşterdeñ qamqorı yede. Yende basqa beynelerge köz salayıq.
Şarua yekenşe müsende aştı: ol atqa mengen äulie Martin yeken, ber kedeyge hitonın bölep berep jatqan keypende somdalıptı; sonı körgen boyda Don Kihot:
— Bul rıtsar da hristiandıq jihankezder qatarınan; meneñşe, aybındılığınan qayırımdılığı basımdau bolğan sekelde; bul onıñ, Sanço, jartısın kedeyge beru üşen hitonın jırtıp jatqanınan-aq körenep tur. Şaması, bul qıs mezgele bolsa kerek, äytpese hitonın bası büten bere salar yede, — onıñ meyerbandılığı sonday-tuğın, — dede.
— Äy, qaydam. Abzalı, ol “yeste adam yesesen jebermeyde” deyten maqaldı jaqsı belgen tärezde. — dede Sanço.
Don Kihot külep jeberde de, kelese kenepte aşudı suradı, onıñ astınan İspaneyä qamqorınıñ beynese şığa kelde: atqa salt mengen ol qanğa malşınğan semseremen mavrlardı qırıp-joyıp jatır; buğan köz jügertep ötken Don Kihot mınanı ayttı:
— Şın mänende de bul Hristos äskereneñ rıtsarı, yeseme — äulie Mavrqırğan Dego. Ol — jer betende burın-soñdı ğumır keşken, qazer kökte meken yeteten yeñ aybındı äulie rıtsarlardıñ bere.
Budan soñ tağı ber jamılğı sıpırılıp, şadeyär Paveldeñ attan qulağan beynese körenes berde, onıñ dende qabıldauı ädette qalay beynelense, bul da sonday yegjey-tegjeyemen keskendelgen-de. Tabiğilığı sonşa, quddı Hristostıñ öze saual qoyıp, Pavel oğan jauap berep turğanday köreneten.
— Burın ol Hristos şerkeuen quğındauşılar eşendege zamanınıñ yeñ zalım da qatıgez adamı bolğan, al keyen şerkeude qorğauşılar eşendege yeñ adal da abzal adamğa aynaldı, — dede Don Kihot. — Ol — köze teresende kezbe rıtsar bolıp, dünie salğannan keyen mäñge tınıştıq mekenene yengen äulie adam, ol — Hristos jüzemdegendege tınım tappas yeñbekqor, ol — halıqtar ağartuşısı, mektebe — aspan äleme, al tälemgere men ustazı — Hristostıñ öze bolğan.
Basqa beyne joq yede, sondıqtan Don Kihot müsenderde keneppen jauıp tastaudı suradı da, müsen tasuşılarğa qarap bılay dede:
— Tuısqandar, mına beynelerde körudeñ säte tüskenen zor baqıt äkeler jaqsılıqqa jorıp turmın, öytkene bul äulie rıtsarlar da özem qareket jasap jürgen salada, yağni äskeri salada äreket yetken-de, aramızdağı ayırmaşılıq mınaday ğana: olar äulie adam bolatın jäne quday meñzegen maqsattardı eske asırumen şuğıldanğan yede, men bolsam, künäkar pende, jer betendege terşelekke qatıstı estermen aynalısam. Olar küş-qayratınıñ arqasında özderene kökten orın sayladı, öytkene aspan patşalığın küşpen ğana aluğa boladı, al men neber auırtpalıqtı arqalap jürep, nene jaulap alatınımdı äle belmeymen, — dey turğanmen, yeger Dulsineyä Tobosskaya öz basındağı auırtpalığınan arılsa, meneñ de tağdır-talayım qolma-qol jaqsarıp, aqıl-parasatım kemeldene tüser yede, bälkem, tepte osı künge deyen jürep kelgen jolımnan şığıp, odan göre täuer, basqa jolğa auısuım da ıqtimal.
— Sätte künde göy-göyle, sätsez künde söyleme, — dep qosıp qoydı Sanço.
Müsen tasuşılar Don Kihottıñ sırt peşenene de, aytqan sözene de tañırqandı; al ne aytpaq bolğanınıñ teñ jarımın da tüsenbede. Tamaq eşep alğan soñ müsenderen iıqqa saldı da, Don Kihotpen qoş aytısıp, ärmen qaray astı.
Qojayının alğaş körep turğanday Sanço onıñ belemdarlığına tağı da tañ-tamaşa boldı: düniede Don Kihot bes sausağınday belmeyten jäne qaperende saqtamaytın berde-ber añız-äñgeme men oqiğa joqtığına ol kämel senemde yede; al Don Kihotqa mınaday lebez arnadı:
— Aq-adal şınımdı aytayın sezge, qadermende qojayınım: yeger bügenge bastan keşkenemezde şıtırman oqiğa qatarına jatqızuğa bolsa, onda bul — jihan kezgele özemezge uşırasqan yeñ äserle jäne yeñ quanıştı şıtırman oqiğalardıñ bere, — bul jolı bezde yeşkem sabağan joq, basqaday tauqımetke de uşıramadıq, semser suıruımızğa da, denemezben jer sabalauğa da, aşığuımızğa da tura kelmede. Rizamın sağan, osınday şıtırman oqiğanı öz közemmen köruge jetkezgen jaratqan iem!
— Sen durıs ayttıñ, Sanço, — dep qulaqqağıs yette Don Kihot, — alayda, bügenge künneñ yerteñge künge uqsamaytının, baqıt aynımalı bolatının qapereñe al. Qarapayım halıq ırım dep ataytın, aqılğa qonımdı negeze joq närselerge köze aşıq adam tek köñelge unamdı qubılıs retende qarauğa ties. Keyber ırımşıl pende tañ yeleñ-alañda turadı, üyenen şığadı, söytep oğan jol boyında Diuana Frantsisk ordenene müşe monah uşırasa qalsa, quddı ber grifte kezektergendey şoşınıp, jalt burılıp tabanın jaltıratadı. Äldeber Mendosa üstelge tuz şaşadı, soğan qarağan boyda jürege jabırqap sala berede: beyne ber tabiğat onı däl osınday tükke turğısız belge-nışandar arqılı aldağı jaysızdıqtardan saqtandırıp otıruğa mendette sekelde. Al, belemdar hristian quderette küşteñ ıqteyärın munday qisınsız närse arqılı belep aluğa tırıspaydı. Stsipion Afrikanı jaulap aluğa kelede, kemeden tüsep jağalauğa şığa bergenende sürenep ketep yetpetenen qulaydı, sarbazdarı munı jaman ırımğa balap, sekem alıp qaladı, söytse anau jerde quşaqtap jatqan küye: “Yende menen qaşıp qutıla almaysıñ, Afrika, öytkene sene quşağıma alıp jatırmın!” deyten körenede. Aytayın degenem, Sanço, jañağı beynelermen jüzdesu men üşen öte quanıştı oqiğa boldı.
— Men de solay oylaymın, — dep kelese kette Sanço, — tek ber belgem keletene, taqsır, urısqa kerer aldında ispandardıñ qaşan da: “Äulie Yago, İspaneyänı qulıpta!” dep äulie Mavrqırğan Degonı kömekke şaqıratını nese, sonı tüsenbeymen. Älde İspaneyä aşıq turatındıqtan onı qulıptap tastau qajet bolıp pa yede? Munda qanday gäp bar?
— Äy, sen de ber jürgen keşeseñ-au, Sanço! — dep dauıstap jeberde Don Kihot. — Sen mınanı bel, qan qızıl kresteñ osınau dañqtı rıtsarına quday İspaneyäğa qamqor äre qutqaruşı boluğa, — äserese ispandar mavrlarğa qarsı jürgezgen sol ber surapıl soğıs jıldarında, — ämer yetken yede, mene sondıqtan da ispandar ayqasqa tüser aldında öz qorğauşısı retende osı äuliege siınıp, yesemen atap şaqıradı jäne onıñ şayqasqa qatısıp jürgenen, agarlardıñ qaraqurım äskeren küyretep, tabanğa salıp taptap, qıran japqanday qırıp-joyğanın köp adam öz közemen körgen, — buğan dälel retende ispannıñ şınşıl hronikalarınan köptegen mısal keltere alam.
Osı arada Sanço äñgeme auanın özgertep, mırzasına bılay dede:
— Apıray, senor, gertsoginyanıñ kütuşese Altisidora ne degen ädepsez bikeş yede! Şaması, anau älge, atı kem yede, Amur oñdırmay jaralap, jaqsılap atqan ğoy jebemen, — jurt onı köze şamalı köreten balaqan desede, köze ereñdep jürse de, tegende, tepte berdeñe köruden qalsa da, bäreber, äldebereudeñ jüregen nısanağa alsa bette, ol tepte titemdey jürek bolsa da meyle, ärdayım däl tigezede jäne oğı onı ärqaşan tesep ötede. Sosın tağı ber qulağım şalğanı, onıñ mahabbat jebese qızdıñ uyalşaqtığı men ibalılığına soqtıqsa uştığı muqalıp, sınıp qaladı deuşe yede, al mına Altisidorağa kelgende muqaludıñ ornına ötkerlenep ketken sekelde ğoy.
— Ber närsene umıtpa, Sanço, — dede Don Kihot, — mahabbat yeşkemmen sanaspaydı, toyat degende belmeyde jäne onıñ dağdısı men dästüre de ajaldıñ dağdı-dästürenen aumay qalğan: baqtaşınıñ jırtıq laşığına qalay yemen-yerken kerse, koroldeñ saltanattı sarayına da tap solay kerep baradı, al adam janın tolayım-tutasımen baurağan şağında ol yeñ aldımen odan ürey men uyattı quıp şığadı: mene, uyat degende bılay jiıp qoyğan Altisidoranıñ süyespenşelek sezemen belderueneñ de sebebe osında, al munısı mene abırjıtıp tastağanı bolmasa, ayauşılıq sezememde oyata almadı.